Listę UNESCO tworzą obiekty kulturalne i naturalne o wyjątkowej wartości dla ludzkości. Dotychczasowe zestawienie, aktualizowane od 1972 roku w corocznych sesjach, obejmuje 1052 obiekty na wszystkich kontynentach. 16 z nich znajdziesz w Polsce! Pakuj się i ruszaj na ekscytującą wycieczkę dookoła kraju z mapą światowego dziedzictwa UNESCO w dłoni.
Fragmenty miast
Stare Miasto w Krakowie
Podróż po Polsce zaczynamy w Krakowie, stolicy Małopolski. To właśnie tu znajduje się jeden z dwunastu pierwszych obiektów wpisanych na listę UNESCO już w 1978 roku. Stare Miasto, bo o nim mowa, obejmuje obszar dawnych murów miejskich, Wzgórze Wawelskie oraz Kazimierz wraz ze Stradomiem – łącznie ponad 3000 zabytków architektury. Kluczową częścią historycznego centrum jest Rynek – największy plac w całej średniowiecznej Europie. Sukiennice z dziesiątkami kramów, Kościół Mariacki z ołtarzem Wita Stwosza i wygrywanym z wieży hejnałem oraz wieża ratuszowa to zaledwie część miejsc, które przyciągają do Krakowa podróżnych z całego świata. Obok znajduje się też figurujący na liście polskich obiektów UNESCO Zamek Królewski na Wawelu, dawna siedziba władców polskich. We wpisie uwzględniony został również Kazimierz, XV-wieczna żydowska dzielnica, będąca dawniej osobnym miastem. Dziś, pełna jest klimatycznych knajpek zlokalizowanych w zabytkowych kamienicach. Wytchnienia po intensywnym zwiedzeniu szukaj na otaczających Stare Miasto zielonych Plantach.
Gdzie można zobaczyć: Kraków, woj. małopolskie
Stare Miasto w Warszawie
Z krakowskiego centrum przenosimy się do Starego Miasta w Warszawie. Jego obszar, wpisany na listę UNESCO w 1980 roku, doceniony został z uwagi na doskonałą rekonstrukcję po niemal całkowitym zniszczeniu podczas Powstania Warszawskiego. Najstarszy fragment miasta odbudowywano już w pierwszych latach po wojnie na podstawie starannych badań historycznych i konserwatorskich. Była to pierwsza na świecie rekonstrukcja przeprowadzona na tak ogromną skalę. Posłużyło do niej między innymi malarstwo Canaletta, wykorzystane do odtworzenia układu przestrzennego z XII wieku i zabudowy z XVIII wieku. Na obszarze Starego Miasta, które odzyskało dawną świetność, znajdują się najcenniejsze warszawskie zabytki: Zamek Królewski, Kolumna Zygmunta i katedra Św. Jana. Rynek z przylegającymi do niego kamieniczkami zaprasza do licznych restauracji i romantycznych spacerów.
Gdzie można zobaczyć: Warszawa, woj. mazowieckie
Stare Miasto w Zamościu
Następnym przystankiem w naszej podróży śladami listy zabytków UNESCO w Polsce jest Zamość. A dokładnie – wpisany na nią 1992 roku zespół architektoniczno-urbanistyczny Starego Miasta. Jego początki sięgają 1580 roku, w którym to kanclerz Jan Zamoyski zapragnął stworzyć gród wzorowany na modelu włoskiego miasta idealnego. Wyzwania podjął się pochodzący z Padwy architekt, Bernardo Morando. Zaplanowany przez niego renesansowy Zamość zbudowano od podstaw na planie pięcioboku. W centralnym punkcie znalazł się Rynek Wielki i dwa mniejsze place targowe, Wodny i Solny, otoczone siatką ulic w kształcie szachownicy. Oprócz tego Morando zaprojektował też sześć świątyń – po jednej dla każdego z wyznań. Taki układ, nawiązujący do ówczesnych miast włoskich, zachował się do dziś w niemal niezmienionej postaci. Nie bez powodu więc Zamość nazywany bywa Perłą Renesansu lub Padwą Północy.
Gdzie można zobaczyć: Zamość, woj. lubelskie
Średniowieczny zespół miejski Torunia
Z Zamościa ruszamy w dalszą podróż, która prowadzi nas do Torunia. Miasto, wpisane na listę UNESCO w 1997 roku, swoje początki zawdzięcza Zakonowi Krzyżackiemu. W połowie XIII wieku bracia zakonni zbudowali w mieście zamek, mający służyć im jako baza wypadowa w celu podboju i ewangelizacji Prus. Do dziś w Toruniu widoczne są pozostałości po zamku, choć nie tylko im zawdzięcza on swoje miejsce w prestiżowym zestawieniu. Członków komitetu UNESCO zachwycił przede wszystkim średniowieczny zespół staromiejski Torunia. Należą do niego Ratusz, mury obronne, bramy i baszty, kamienice, dwór Artusa i zabytkowe spichrze. Z czasem Toruń stał się ważnym ośrodkiem handlu, należącym do Hanzy. Pamiątką po tamtym okresie są doskonale zachowane kamienice na Starym i Nowym Mieście – w tym domu, w którym na świat przyszedł sam Mikołaj Kopernik. Na szczególną uwagę podczas zwiedzania zawdzięczają budowle gotyckie, których na terenie miasta jest ponad 1100. Wszystkie one znajdują się na tak zwanym Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego.
Gdzie można zobaczyć: Toruń, woj. kujawsko-pomorskie
Przyroda
Białowieski Park Narodowy
Lista polskich zabytków UNESCO to nie tylko istotne obiekty o znaczeniu kulturowym, ale również przyrodniczym. Najlepszym tego dowodem jest wpisany na nią w 1979 roku Białowieski Park Narodowy. Trzynaście lat później wpis uzupełniono o tereny położone na terenie Białorusi, a w 2014 roku dodatkowo poszerzono o tereny w Polsce. Obecnie obszar wyróżniony przez UNESCO obejmuje ponad 141 tysięcy hektarów. Składają się na nie zarówno płaskie równiny, piaszczysto-żwirowe wzgórza i łęgi ze strumieniami z dorzecza Bugu i Narwi. Całość pokrywa połać pierwotnego lasu drzew liściastych i iglastych. Na terenie obiektu transgranicznego występuje ponad 800 gatunków roślin, 120 gatunków ptaków i 60 gatunków ptaków. Żyje w nim również najliczniejsza na świecie populacja żubra europejskiego – symbolu Puszczy Białowieskiej.
Gdzie można zobaczyć: wschodnia część Podlasia i tereny przygraniczne na Białorusi
Park Mużakowski
Ze wschodu Polski ruszamy na zachód, gdzie na miłośników przyrody czeka jedyny w swoim rodzaju Park Mużakowski. Obiekt transgraniczny polsko-niemiecki, ciągnący się po obu stronach Nysy Łużyckiej, na listę UNESCO trafił w 2004 roku. Jest parkiem krajobrazowym o łącznej powierzchni ponad pół miliona hektarów. Park, uchodzący za światowej klasy arcydzieło sztuki ogrodowej, powstawał w latach 1815-1844 z inicjatywy księcia Hermana von Puckler-Muskau. Marzeniem arystokraty, który za życia odbywał wiele podróży, podczas których zainspirowany parkami w styl angielskim, było stworzenie „obrazu malowanego za pomocą roślin”. Dzięki wykorzystaniu miejscowej flory udało się uzyskać sielski efekt, harmonijnie wpisujący się w wiejski krajobraz. W skład parku, oprócz bogactwa roślinności, wchodzi również odbudowany zamek, mosty i arboretum.
Gdzie można zobaczyć: okolice Łęknicy w woj. Lubuskim i tereny przygraniczne Niemiec
Architektura
Zamek krzyżacki w Malborku
Na liście zabytków UNESCO w Polsce nie mogło zabraknąć zamku krzyżackiego w Malborku – symbolu potęgi zakonu, największego z zachowanych w Europie średniowiecznych zamków . Obiekt na liście figuruje od 1997 roku. Zbudowany w XII wieku warowny klasztor zakonu rozbudowano po 1309 roku, w którym z Wenecji do Malborka przeniesiono siedzibę Wielkiego Mistrza. Niedługo potem budowla popadła w ruinę, by na przełomie XIX i XX wieku przejść gruntowną renowację. Monumentalna trzyczęściowa twierdza w stylu gotyckim składa się z Zamku Niskiego, Zamku Średniego i Zamku Wysokiego. Cały kompleks otaczają głęboki fosy i pierścienie murów obronnych. Najciekawiej twierdza prezentuje się od strony rzeki – Nogatu. Z zamkowej twierdzy podziwiać można piękną panoramę okolicy.
Gdzie można zobaczyć: Malbork, woj. pomorskie
Hala Stulecia
Własnym obiektem wpisanym na listę polskich zabytków UNESCO poszczycić może się również Wrocław. W stolicy Dolnego Śląska wyróżniona została w 2006 roku Hala Ludowa, uwzględniona w zestawieniu pod swoją pierwotną nazwą, jako Hala Stulecia. Autorem pionierskiego pod względem architektonicznym i inżynieryjnym projektu był wrocławski architekt, Max Berg. Dość młoda jak na pozostałe obiekty z zestawienia budowla, zbudowana została w 1913 z okazji Wystawy Stulecia. Miała ona uczcić setną rocznicę pokonania Napoleona przez koalicję państw w Bitwie Narodów pod Lipskiem. Konstrukcja hali zachwyca – przykrywa ją żelbetowa kopuła o największej rozpiętości na świecie. Była to pierwsza o tej skali konstrukcja zbudowana ze zbrojonego stalą betonu. Zbudowana na planie koła z czterema absydami, Hala mieści ogromną cylindryczną widownię na około 6000 osób.
Gdzie można zobaczyć: Wrocław, woj. dolnośląskie
Świątynie
Kalwaria Zebrzydowska
Ważne miejsce na liście polskich zabytków UNESCO zajmują też świątynie. Jedna z najsłynniejszych, obecna w zestawieniu od 1999 roku, to położona kilkadziesiąt kilometrów od Krakowa Kalwaria Zebrzydowska, założona z inicjatywy wojewody krakowskiego – Mikołaja Zebrzydowskiego na początku XVII wieku. Powstały kompleks architektoniczny, świetnie wpisujący się w beskidzki krajobraz, utrzymany został w stylu manieryzmu niderlandzkiego oraz baroku z elementami rokoko. Składa się z bazyliki, klasztoru bernardynów, zespołu kościółków i kapliczek, a przede wszystkim sanktuarium pasyjno-maryjnego, nazywanego „polską Jerozolimą”. Obok Jasnej Góry jest ono najważniejszym celem polskich pielgrzymek. Co roku odwiedza ją ponad milion wiernych, którzy pokonują trasę drogi krzyżowej odzwierciedlającej jerozolimską trasę męki Chrystusa. Najcenniejszym zabytkiem sakralnym Kalwarii Zebrzydowskiej jest wizerunek Matki Bożej Kalwaryjskiej w Kaplicy Zebrzydowskich.
Gdzie można zobaczyć: Kalwaria Zebrzydowska, woj. małopolskie
Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy
Kolejne świątynie na liście UNESCO w Polsce to Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy, wpisane na nią w 2001 roku. Te największe w Europie drewniane budowle sakralne o konstrukcji szkieletowej, pochodzą z XVII wieku. Ciekawa jest historia ich powstania, związana z porozumieniami wynikającymi z Pokoju Westfalskiego, który regulował kwestie religijne. Katolicki cesarz Ferdynand III Habsburg wyraził wtedy zgodę na budowę trzech protestanckich świątyni – pod pewnymi jednak warunkami. Kościoły miały być wzniesione przez samych protestantów, w ciągu niespełna roku, a na dodatek z materiałów nietrwałych, takich jak glina, słoma czy drewno. Nie mogły też przybrać kształtu tradycyjnych kościołów, ani posiadać wież i dzwonów. Stąd dwie ocalałe świątynie – trzecia spłonęła od uderzenia pioruna – wyróżniają się do dziś unikatowymi konstrukcjami. Ich wnętrza warto odwiedzić szczególnie w trakcie słynnych koncertów organowych.
Gdzie można zobaczyć: Jawor i Świdnica, woj. Dolnośląskie
Drewniane kościoły południowej Małopolski
Z Dolnego Śląska ruszamy z powrotem do Małopolski, gdzie znajdują się kolejne obiekty z listy UNESCO w Polsce. To drewniane kościoły, położone w południowej, historycznej części województwa – w Binarowej, Bliznem, Dębnie Podhalańskim, Haczowie, Lipnicy Murowanej i Sękowej. Obecne w zestawieniu od 2003 roku budowle, leżące na Szlaku Architektury Drewnianej, stanowią ciekawy przykład typowej średniowiecznej zabudowy kościołów rzymskokatolickich. Wzniesiono przy użyciu konstrukcji dębowej, są drugim najstarszym – po norweskich kościołach klepkowych – skupiskiem drewnianych świątyń na kontynencie. Kościoły prezentują niemal wszystkie style architektoniczne – od gotyku, poprzez barok i renesans, aż po secesję. W ich wnętrzach zobaczyć można wiele unikatowych rzeźb i malowideł.
Gdzie można zobaczyć: wsie południowej Małopolski
Drewniane cerkwie w regionie Karpat
Nie żegnamy się jeszcze z Małopolską – czas na kolejne z miejsc wpisanych na listę UNESCO w Polsce. To drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat, leżące na terenie Małopolski i Podkarpacia. Wpis z 2013 roku obejmuje 16 wybranych cerkwi – osiem na terytorium Polski i osiem na Ukrainie. Do najciekawszych z nich należą choćby cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Chotyńcu, cerkiew św. Jakuba Młodszego Apostoła w Powroźniku i cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku. Drewniane cerkwie, podobnie jak wspomniane wcześniej kościoły południowej Małopolski, są budowlami o konstrukcji zrębowej. Wzniesione w okresie od XVI do XIX wieku, do dziś zdumiewają zastosowanymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi i różnorodnością stylistyczną.
Gdzie można zobaczyć: wsie Podkarpacia i Małopolski i tereny przygraniczne Ukrainy
Miejsca pamięci i muzea
Auschwitz-Birkenau
W podróży po polskich obiektach na liście UNESCO docieramy do Auschwitz-Birkenau. Tereny byłego obozu koncentracyjnego i obozu zagłady na listę trafiły już w 1979 roku. Największy tego typu obiekt utworzony został przez Niemców w połowie 1940 roku na obszarze koszar wojskowych, zlokalizowanych na obrzeżach Oświęcimia. Przez pięć lat jego działania głodzono, torturowano i wymordowano w nim półtora miliona ludzi, w większości Żydów. Już w 1947 roku powstało tam Muzeum Auschwitz-Birkenau. Znajdujące się w nim druty kolczaste, wieże strażnicze, komory gazowe i krematoria stanowią do dziś dziś świadectwo olbrzymiej skali ludobójstwa dokonanego w czasie wojny.
Gdzie można zobaczyć: Oświęcim, woj. małopolskie
Zabytki techniki
Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni
Ważną grupę obiektów na liście UNESCO w Polsce tworzą też zabytki techniki. Najpopularniejszym z nich jest Kopalnia Soli w Wieliczce, wpisana do rejestru w tym samym co krakowskie Stare Miasto roku – 1978, jako jeden z pierwszych 12 obiektów na świecie. Historia obiektu sięga XII wieku, kiedy to w Wieliczce rozpoczęło się wydobycie soli. Majestatyczna kopalnia, najstarsze czynne przedsiębiorstwo na świecie, to aż 9 poziomów i 360 km chodników, w których zobaczyć można wyrzeźbione w soli ołtarze i posągi. Dla odwiedzających przygotowano kilka tras, biegnących między innymi przez leżącą 101 metrów pod ziemią Kaplicę św. Kingi. W 2013 roku wpis rozszerzono o Kopalnię Soli w Bochni, również składającą się z 9 poziomów. Panujący w niej naturalny mikroklimat komór solnych wykorzystywany jest przez Podziemny Ośrodek Leczniczy, prowadzący turnusy rehabilitacyjne. Samą kopalnie zwiedzać można zarówno pieszo, jak i… łodziami. W jej wnętrzu znajduje się nawet boisko sportowej i podziemna restauracja.
Gdzie można zobaczyć: Wieliczka i Bochnia, woj. małopolskie
Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach
Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi na liście UNESCO pojawiła się całkiem niedawno, bo dopiero w 2017 roku. Tworzy kompleks 28 obiektów, znajdujących się w Tarnowskich Górach, części Bytomia i gminie Zbrosławice. W podziemnej kopalni zachowały się sztolnie, szyby i galerie, zaś na powierzchni XIX-wieczna przepompownia parowa. Nowoczesny na tamte czasy system pozwalał na zaopatrywanie okolicznych mieszkańców w wodę pitną.
Gdzie można zobaczyć: Tarnowskie Góry, woj. śląskie
Krzemionki Opatowskie
Nasze zestawienie zamyka ostatni z obiektów z Polski wpisanych na listę UNESCO. Krzemionki Opatowskie, czyli region prehistorycznego górnictwa krzemienia pasiastego, figuruje na niej dopiero od 2019 roku. Kopalnię krzemienia odkrył w 1922 roku lokalny geolog, profesor Samsonowicz. Stanowi ona jeden z ciekawszych i największych obiektów tego rodzaju na świecie. Swój unikatowy charakter zawdzięcza świetnie zachowanym hałdom górniczym i chodnikom, jakimi poruszali się górnicy. Mimo upływu tysięcy lat podziemne kopalnie przetrwały w niemal nienaruszonym stanie. Dzięki temu odwiedzający Krzemionki mają wyjątkową okazję prześledzenia danych technik pozyskiwania krzemienia. Z uwagi na walory naukowe obszar kopalni objęty jest w całości ochroną archeologiczną i przyrodniczą.
Gdzie można zobaczyć: Krzemionki, woj. świętokrzyskie
Nie wiesz, które miejsca w Europie są szczególnie warte odwiedzenia? Podróżnicze dylematy pomoże Ci rozwiać światowa lista UNESCO. Po więcej inspiracji zajrzyj też na KAYAK MGZN.
